HAYATİ TEK –
Yüz yıl önce Türkiye, bugünkü görüntüsünden çok uzaktı. Hava barut kokuyor, toprak kan ve gözyaşı içiyor, dokuz yıldır cepheden cepheye koşan milletimiz, Mondros sehpasına asılan Sevr ilmiğinin boynuna geçmemesi için varını yoğunu ortaya koyuyordu. İkinci Viyana’dan beri hep mağlubiyeti gösteren kum saatinin ters çevrilme vakti yaklaşıyordu. Boğazına yumruk gibi oturan düşman zırhlılarının namlularına teslim olan İstanbul, İzmir’in 15 Mayıs 1919’da işgaline de boyun bükünce, Osmanlı’nın kan deposu ve buğday ambarı Anadolu’nun bir kez daha ayağa kalkması kaçınılmaz hale geldi. 3. Ordu Müfettişliği göreviyle 19 Mayıs 1919’da Samsun’a ayak basan Mustafa Kemal Paşa’nın yaktığı meşale günden güne büyüdü; TBMM’nin 23 Nisan 1920’de açılışıyla birlikte tüm yurdu aydınlatan umut güneşine dönüştü.
Okunmakta olan satırların konusunu oluşturan Nutuk, 19 Mayıs 1919’da Anadolu’ya geçerek bu kutlu mücadeleyi başlatan ve zaferle sonuçlandıran Mustafa Kemal Paşa tarafından 1927 yılında kaleme alındı. Genel Başkanı olduğu Cumhuriyet Halk Fırkası’nın İkinci Büyük Kongresi’nde 15 Ekim’de kürsüye çıkan Gazi Mustafa Kemal, 20 Ekim’e kadar tam altı gün boyunca, günde altı saat konuşarak, 1919-1927 yılları arasındaki Türkiye tarihini özetledi. 266 belge sunduğu konuşmasında Milli Mücadele, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu ve demokratikleşme çabalarını özetleyen Gazi Mustafa Kemal, “Gençliğe Hitabe” ile sonuçlandırdığı bu uzun nutkuyla neyi hedeflemişti?
Tarihi nutkuna başlarken kurduğu şu cümleyi hatırlayalım: “Efendiler, geleceğe ait tedbirler hakkında fikir alışverişinde bulunmadan evvel maziye ait vakalar ve hadiseler hakkında maruzatta bulunmak ve senelerden beri devam eden faaliyet ve icraatımızın milletimize hesabını vermek vazifem olduğu kanaatindeyim.” (S. 28)
Tam otuz altı buçuk saat süren Nutuk, sadece bir “millete hesap verme” konuşması mıydı? Bu vesileyle Mustafa Kemal, beşinci yaşına girmeye hazırlanan “Türkiye Cumhuriyeti’nin fabrika ayarlarını” ilan etmeyi; kendi zihin haritasını cumhuriyet nesillerinin zihin kodu haline getirmeyi hedefliyor olabilir miydi? Neredeyse tüm ömrünü milletine adayan O’nun ayarında bir lider için hiç de uzak değil bu ihtimal?
Okunmakta olan satırların amacı, bu ihtimalin gerçek olup olamayacağını anlamaya çalışmaktır. Nutuk’un “aslında ne anlattığı”, Atatürk’ün kim olduğu ve neyi hedeflediği konularına dair binlerce makale ve kitap yazıldı. Ancak bugüne kadar “rakamlara dayalı bir içerik analizi” yapmaya hiç kalkışılmadı. Rakamların diline hep kulak tıkandı. İşte biz, bu eksiği gidermek, “rakamların ne söylediğine” bakmak ve mümkünse eser incelemelerine yeni bir yöntem kazandırmak için yola çıktık.
Nutuk, 738 sayfa ve 190.304 kelimeden oluşuyor. Bunca kelime ne anlatıyor? Bazı kelimelerin, adeta birer slogan gibi, tekrar tekrar kullanılması ne anlama geliyor? Nitel bir yaklaşımla bu sorunun cevabını vermek kişinin insafına kalmış. Zaten yıllardır yapılan bu değil mi? Oysa Nutuk’la yatıp Nutuk’la kalkanların bile kulak asmadığı nicel bir dili var rakamların. Peki nasıl duyacağız rakamların sesini ve nasıl anlayacağız mesajlarını? Bu gibi durumlarda Hızır gibi yetişir modeller ve formüller. Bir analiz modeli seçmek yahut geliştirmek gerekir önce. Sonrası araştırıcının azim, sebat ve becerisine kalmış.
Bizim denediğimiz yöntem, sık tekrarlanan kelimelerin bir eserin hâkim rengini yahut ana fikrini belirlemede etkin olup olmadığını belirlemek amacını taşıyor. Metnin nabzı kelimelerde atar. Bir eserde binlerce kez tekrarlanan bir kelime ile birkaç kez kullanılan bir kelimenin zihinlerde oluşturacağı etkinin aynı olmayacağı aşikârdır. Yazar, bir kelime yahut ismi olumlu ya da olumsuz anlamda sık sık kullanmak suretiyle yeni bir dünyanın kapılarını açar. Bizler de o isim ve kelimelerin izini sürerek kapı eşiğinden geçer, yeni bir dünyaya dalarız. Yazarın zihnindeki şifre-mesaj, tekrarlanan kelimelerin kılığında bilinçaltımıza nüfuz eder. Tekrarlar sıklaştıkça bilinçaltımıza iyice yerleşen mesaj, bir süre sonra kanaatimiz haline gelir. Hele bir de mesajın kaynağına sonuna kadar inanıyor ve güveniyorsak, etkilenme sürecimiz çok daha kısa ve tesirli olur. Siyasi partilerin ya da ideolojik örgütlerin belirledikleri sloganları her fırsatta tekrarlamalarının, dağlara taşlara yazmalarının, kitleleri göz ve kulak yoluyla beslemek için çaba sarf etmelerinin nedeni budur.
Sık tekrarlanan isim, olay ve kelimelerin, Nutuk’u önyargısız okuyanların hafızalarında öncelikle yer etmesinden daha doğal ne olabilir?
Nutuk incelemesinde başvurduğumuz “rakama dayalı içerik analizi” modelinin temel ölçütü “anahtar” kelimelerdir. Anahtar kelimelerin doğru belirlenmesi için esas tema hakkında genel de olsa bir fikir sahibi olmak gerekir. Nutuk’ta ele alınan konular ve özetlenen zaman dilimi şu üç konuyu işaret eder: Milli Mücadele, Cumhuriyetin kuruluş süreci ve demokratikleşme çabaları. Biz bu kaba tasnifi biraz daha detaylandırarak aşağıda sıraladığımız bölüm başlıklarını oluşturduk. Ardından bu başlıklar hakkında “doğru fikir” verebilecek “anahtar kelimeleri” belirledik. Daha sonra da kılı kırk yaran bir işçilikle kelimelerin izini sürmeye başladık. Bakalım bu izler ve rakamların çağrısı bizi nereye götürecek?
NUTUK’TA 526 KİŞİNİN ADI GEÇİYOR
Nutuk’ta 58’i yabancı olmak üzere 526 kişinin ismi 3.866 kez tekrar ediliyor. Hz. Muhammed, Hz. Ali, Muaviye, Attila, Hülagü, Halife Mutasım, Fatih Sultan Mehmet, Bizans İmparatoru II. Theodosius, Yavuz Sultan Selim, II. Abdülhamid, ABD Başkanı George Washington ve V. Mehmet Reşat’a dolaylı atıfta bulunuluyor. Halide Edip (Adıvar), Ulviye Sultan (Sultan Vahdettin’in kızı) ve Şevket Hanım (Yahya Kaptan’ın eşi) olmak üzere sadece “üç kadının” isimleri geçiyor. Yazışmalardaki imzaları, Kongre ve Meclis görüşmelerinde yapılan atıf ve hitaplar nedeniyle Mustafa Kemal ismi 213 kez tekrarlanıyor.
İncelememizin bundan sonraki bölümünde görüleceği üzere, isim ve kelimelerin sonunda yer alan rakamlar, o kelimenin Nutuk’ta kaç kez tekrarlandığını ifade ediyor.
Nutuk’ta söz edilen 468 Türk’ten 405’inin adı 10’dan az geçiyor. Atatürk’ün yakın çalışma arkadaşlarının önemli bir kısmı bu listede yer alıyor. Örneğin Celal (Bayar) 9, İzzettin (Çalışlar) Paşa 9, Mazhar Müfit (Kansu) 9, Ali (Çetinkaya) (Afyonkarahisar Mebusu, Miralay) 8, Cevat Abbas (Gürer) 6, Mustafa Necati (İzmir Mebusu, Adliye Vekili) 5, Hüsrev (Gerede) (Sefir) 2, Şükrü Kaya (Ziraat Vekili) 2, Muzaffer (Atatürk’ün Yaveri) 1, Ruşen Eşref (Ünaydın) (Afyonkarahisar Mebusu) 1 kez Nutuk’ta yer buluyor.
Adları 10 kez ve daha fazla geçenler ise şunlar:
Hüseyin Rauf (Orbay) Bey 357, İsmet Paşa (İnönü) 230, Mustafa Kemal Paşa 213, Çerkez Ethem 141, Cemal Paşa (Mersinli) 136, Nurettin (Sakallı) Paşa 121, Kazım Karabekir Paşa 106, Refet (Bele) Paşa 104, Celalettin Arif Bey 78, VI. Mehmet Vahdettin 78, Tevfik Paşa 73, Damat Ferit Paşa 68, Salih (Kezrak) Paşa 63, Ali Fuat (Cebesoy) Paşa 58, Yahya Kaptan 54, Ali Rıza Paşa (Süleyman Paşazade, Sadrazam) 47, Salahattin (Köseoğlu) Bey (3. Kolordu Kumandanı, Mersin Mebusu) 46, Fevzi (Çakmak) Paşa 45, Ali Galip Bey 41, Çerkez Tevfik Bey (Çerkez Ethem’in Kardeşi) 35, Yunus Nadi 32, Ahmet İzzet (Furgaç) Paşa 32, Halit (Karsıalan) Paşa 30, Müşir İbrahim Paşa 30, Kara Vasıf Bey 28, Hüseyin Avni (Ulaş) Bey 25, Kazım (Özalp) Paşa 25, Bekir Sami (Kunduk) 24, Sait Molla 23, Hoca Raif Efendi (Erzurum Mebusu) 22, İlyas Bey 22, Fahrettin (Altay) Paşa 21, Ali Kemal Bey 20, Recep (Peker) Bey 20, Yusuf Kemal (Tengirşenk) Bey 20, Ahmet Anzavur 17, Cevat (Çobanlı) Paşa 17, Damat Şerif Paşa 17, Adil Bey 16, Hamit Bey 14, Çerkez Reşit Bey (Ethem’in Kardeşi) 14, Şevket (Galatalı) Bey 14, Feridun Fikri (Düşünsel) Bey 13, Ziya Paşa 13, Fethi (Okyar) Bey 12, Hüseyin Kazım Kadri Bey (Aydın Mebusu) 12, Osman Bey (Miralay) 12, Reşit Paşa 12, Salih (Omurtak) Bey 12, Ahmet Fevzi Paşa 11, Cafer Tayyar (Eğilmez) Bey 11, Hamdi Efendi (Manastırlı) 11, Miralay Kazım (Dirik) Bey 11, Şeyh Recep Kamil 11, Rüştü Bey (9. Fırka Kumandanı) 11, Ali İhsan (Sabis) Paşa 10, Cemal Bey (12. Süvari Alayı Kumandanı) 10, Demirci Mehmet Efe 10, Ferit (Törümküney) Bey 10, Halife Abdülmecit Efendi 10, Kılıç Ali Bey 10, Şeyh Eşref 10.
Nutuk’ta adları 173 kez tekrarlanan 58 yabancı arasında İtilaf Kuvvetleri Başkumandanı General Charles Harington 14, Rahip Robert Frew 13, General George Milne 13, Franklin Bouillon 11, ABD Başkanı Woodrow Wilson 11 ve Binbaşı Brunot 10 kez ile öne çıkıyor. Adı 23 kez geçen İngiliz Muhipler Cemiyeti Başkanı ajan Sait Molla’nın temas noktası olan Rahip Robert Frew, İngilizler’in Türkiye’deki faaliyetleri konusu ele alınırken sık sık sahne alıyor. Franklin Bouillon’u öne çıkaran ise Ankara Antlaşması görüşmelerini Fransa adına yürüten kişi olması ve bu kapsamda Atatürk’le sık sık görüşmesi. ABD Başkanı Wilson ise “Amerikan Mandası” konusu ve Paris Konferansı dolayısıyla gündeme geliyor.
İngiltere Başvekili Lloyd George 4, Fransa Başbakanı Briand 3, Yunan Başvekili Venizelos 3, Lozan’daki İngiliz Heyeti Başkanı Lord Curzon 2, Ermeni Patriği Zaven Efendi 2, Rum Metropoliti Yermanos 2, Akdeniz Filosu Genel Kumandanı Sir Amiral Brock 1, İngilizlerle anlaşan Emir Faysal 1 tekrarla listede yer buluyor. Listeye giren Yunan askerleri; General Trikopis 2 ve Miralay Aleksandros Zimbrakakis 1.
İL, İLÇE, KÖY VE BÖLGELER
Nutuk’ta 67 il, 144 ilçe, 96 köy ve mevki, 18 bölge, 12 yer tanımlaması ve Türkiye dışında kalan 19 şehir olmak üzere toplam 356 yerleşim biriminin adı geçiyor. Bunlar toplamda 5.206 kez tekrarlanıyor.
Nutuk’ta adı geçen illerimiz şunlardır:
İstanbul (Dersaadet, Deraliye, Payitaht) 803, Ankara 429, Sıvas 339, Erzurum 215, İzmir 131, Konya 111, Eskişehir 78, Trabzon 77, Amasya 70, Canik (Samsun) 62, Malatya 62, Kütahya 61, Bursa 59, Karahisarı Sahip (Afyonkarahisar) 46, Aydın 38, Diyarbekir (Diyarbakır) 37, Kastamonu 36, Karesi (Balıkesir) 34, Adana 31, Edirne 30, Mamuretülaziz (Elaziz) 26, Düzce 25, Bolu 23, Sakarya 22, Bilecik 21, Maraş 21, Uşak 21, Yozgat 20, Erzincan 16, Zonguldak 15, Çanakkale 14, Saruhan (Manisa) 14, Antalya 13, Urfa 13, Dersim (Tunceli) 12, Kayseri 12, Niğde 12, Tokat 12, Ayıntap (Antep) 11, Bitlis 9, Sinop 9, Bayburt 8, Mersin 8, Van 7, Tekirdağ 6, Çorum 5, Karaman 5, Kars 5, Burdur 4, Muğla 4, Siirt 4, Denizli 3, Gümüşhane 3, Kırkkilise (Kırklareli) 3, Kocaeli 3, Mardin 3, Muş 3, Nevşehir 3, Osmaniye (Cebelibereket) 3, Rize 3,Adıyaman (Hısnımansur) 2, Ardahan 2, Hakkâri 2, Isparta 2, Kırşehir 2, Artvin 1, Giresun 1.
Nutuk’ta 144 ilçemizin ismi 647 kez tekrarlanıyor. Tekrar sayısı çokluğu bakımından öne çıkan ilçelerimiz şunlar:
İzmit 62, Adapazarı 39, Dumlupınar 27, Gediz 26, İnönü 21, İnebolu 20, Bandırma 19, Gebze 17, Harput 17, Geyve 15, Mudanya 14, Çankaya 12, Hendek 11, Nazilli 11, Bozkır 10, Havza 10, Kartal 9, Salihli 9, Akşehir 8,Biga 8, Karacabey 8, Simav 8, Paşaeli 7, Akhisar 6, Altıntaş 6, Siverek 6, Yenihan 6, Ayvalık 5, Beyoğlu 5, Ereğli 5, Gelibolu 5, Menderes 5, Meriç 5, Merzifon 5, Sarıkamış 5, Torul (Ardase) 5, Boğazlıyan 4, Erbaa 4, Haymana 4, Kadıköy 4, Kalecik 4, Sapanca 4, Soma 4.
Nutuk’ta pek çok köy, mevki ve mekânın da adı geçmektedir. Sayısı 96, tekrar sayısı 187 olan bu çeşit yerleşim birimlerinden öne çıkanlar:
Harbiye (Telgrafhanesi) 13, Karaağaç 12, Limanlar 9, Akbaş Cephaneliği 7, Köprüler 7, Kuşçalı (Telgrafhanesi ) 7, Mabeyn 7, Boğaziçi 6, Kocatepe 5, Tavşancıl 5, Metristepe 4, Raka Köyü 4, Hart Köyü (şimdi Aydıntepe İlçesi) 3, İskele 3, Tophane 3, Alayunt Köyü 2, Baltalimanı 2, Bardiz 2, Cümbürdü 2, Çalköy 2, Çatalca 2, Çekil Köyü 2, Çöğürler 2, Efendi Köprüsü , Erenköy 2, Karabiga 2, Kızılırmak 2, Meydan İstasyonu 2, Nif Dağı 2, Numune Çiftliği 2, Selkisaray 2, Tenedos (Bozcaada) 2, Toros Dağları 2.
Nutuk’ta 40 bölgesel tanımlama yapılmakta, bunlar 1.132 kez tekrarlanmaktadır. Söz konusu bölgeler ve tekrar sayıları şöyledir:
Anadolu 215, Vilayet 153, Batı (Cephesi, Vilayetleri) 122, Şehir 115, Doğu (Cephesi, Vilayetleri) 97, Sınır (Hattı) 88, Trakya 77, Rumeli 64, Köy 63, Güney (Cephesi) 26, Kafkas (Cephesi, Orduları) 21, Karadeniz 14, Nahiye 8, Kürdistan 8, Boğazlar 7, Çöl 7, Marmara 6, Kasaba 6, Kuzey (Cephesi) 5, Belde 5, Kaza 5, Anavatan 4, Adalar Denizi (Ege) 3, Kilikya 3,Lazistan 3, Ata yurdu 2, Bahri Sefit (Akdeniz) 2, Adriyatik Denizi 1, Balkanlar 1, Hicaz 1.
Nutuk’ta isimleri 64 kez geçip de şu anda Türkiye sınırları dışında kalan 19 yerleşim birimi ise şunlardır: Selanik 16, Manastır 11, Batum 9, Kutülamare 5, Serez 4, Bağdat 2, Beyrut 2, Cumalı Ordugâhı (Makedonya) 2, Kerbela 2, Triyeste 2, Aden 1, Cerablus (Barak) 1, İskenderiye 1, İştip 1, Keyare 1, Resülayn 1, Sana 1, Şarkat 1, Zaho 1.
ASKERİ KONULAR
Nice imparatorluklar kurup asırlarca yaşattıktan sonra 20’nci yüzyıl başlarında her şeyini kaybetme tehlikesiyle titreyip kendine gelen bir milletin kurtuluş mücadelesini ve sonsuza kadar yaşatmaya söz verdiğimiz Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş hikâyesini anlatan Nutuk’ta doğal olarak askeri konular öne çıkmaktadır. Bu nedenle “Askeri Konular” başlığı altında seçtiğimiz 162 anahtar kelime, aslında Nutuk’taki askeri mevzuları tek başına karşılamaktan acizdir. Bu listeye “Kişiler” listesindeki askerleri, “Haberleşme” listesindeki telgrafçıları, diplomasideki asker karakterleri, “Cemiyetler” listesindeki Kuvayı Milliye ve Müdafaai Hukuk cemiyetlerini de eklemek gerekir. Ancak biz, konularının okuyucu tarafından kolaylıkla takip edilebilmesi için “Askeri Konular” başlığını 162 kelimeyle sınırlı tuttuk. Bu bölümdeki kelimelerin tekrar sayıları toplamı 9.925’tir. Önce çıkan kelimeler şunlardır:
Kumandan 860, Kuvvet 549, Ordu 528, Fırka 174, Cephe 384, Vazife 376, Emir 374, Harp 352, Kolordu 324, Düşman 284, Müdafaa 281, Bağımsızlık 228, Şifre 223, Hat (Çizgi, Kanal) 222, İşgal 221, Taarruz 202, Zevat 202, Askeri 186, Kurtuluş (Kurtarmak) 156, Tebliğ 153, Kıta (Askeri) 148, Subay 142, Erkanıharp (Dairesi) 141, Muharebe 140, Kuvayi Milliye 138, Alay 136, Harekat 135, Sevk 130, Barış 128, Başkumandan 104, Silah (Silahlı) 98, Dikte Etmek 93, Tehlike 93, İsyan 88, Müfreze 83, Müfettiş 81, Kuvayi Seyyare (Kuvvei Seyyare) 80, Tecavüz (Askeri) 74, Çare 70, Süvari 66, Asi 65, Tamim 61, Rapor 60, Binbaşı 59, Firar 57, Jandarma 57, Miralay 55, Çete 52, Nüfuz 47, General 46, Esir 45, Birlik 43, Yaver 42, Kaymakam 41, Azim (40), Gazi 37, Zafer 35, İrtibat 33, İrtibat 33, Müşir 32, Cephane 30, Yüzbaşı 30, Muhakeme 29, Tabur 27, İstiklal 25, Piyade 25, Ölme (Öldürme) 25, Muntazam 24, Yakalamak 23, Cenah 21, Sulh 21, Zabıt (name) 21, Bahriye 19, Eşkıya 18, Sefer (Seferberlik) 18, Tüfek 18, Gemi 17, İstila 16, Ricat 16, Ateşkes 14, Ayaklanma 14, Küçük Aslan çetesi 14, Efrat 14, Meydan Muharebesi 14, Muhafız (Alayı, Taburu) 14, Şehit 14, Harbi Umumi (Birinci Dünya Savaşı) 13, Topçu 13, Yunan taarruzu 13, İnönü Muharebesi 12, İntizam 12, Hazine 11, Katliam 11, Mücahede 11, Top 11, Yeşilordu 11, Kanlı (Teşebbüs, Olay) 10, Tayyare 8, Divanı Harp 7, Nefer 7, Süngü 7, Torpido 7, Zırhlı 7, Bölük 6, Efe 6, Mezalim 6, Mitralyöz 6, Mirliva 6, Muharip 6, Sakarya Meydan Muharebesi (Zaferi) 6.”
Bir zafer, hele de ulusal bir zafer, elbette ki liyakatli bir Başkumandan ve O’nun emrindeki liyakatli kumandanların sevk ve idaresindeki vatansever kuvvetler tarafından kazanılır. “Askeri Konular” bölümündeki kelimelerin tekrar sayıları bu gerçeğin ifadesidir. İnönü Muharebesi 12, Sakarya Meydan Muharebesi 6, Başkumandan Muharebesi 4 savaşlarının sayıca az olması, önceki bütün hazırlıkların bu zaferler için yapılmasındandır.
CEMİYETLER
Milli Mücadele döneminin en önemli aktörlerinden biri de yerel Kuvayı Milliye güçlerini sevk ve idare eden cemiyetlerdir. Kuvayı Milliye’nin “çete kimliğini legalleştiren” milli cemiyetlere karşın İngiliz Muhipleri, Mavri Mira, Etniki Eterya, Kürt Teali gibi Milli Mücadele karşıtı cemiyetler de vardır. Nutuk’ta 502 kez tekrarlanan cemiyetlerle ilgili isim ve kelimeler şöyle sıralanabilir:
Cemiyet 241, Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti 100, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti 51, Karakol Cemiyeti 17, İttihat ve Terakki Cemiyeti 14, Askeri Nigehban Cemiyeti 10, Vilayatı Şarkiye Müdafaa-i Hukuku Milliye Cemiyeti 10, Mukayese 9, İngiliz Muhipleri Cemiyeti 8, Trakya-Paşaeli Cemiyeti 6, Donanma (Cemiyeti) 5, Reddi İlhak Cemiyeti 5, Mavri Mira Cemiyeti 4, Şarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti 4, Kartal Müdafaai Hukuk Cemiyeti 3, Muhafazai Mukaddesat Cemiyeti 3, Teali-i İslam Cemiyeti 2, Trabzon ve Havalisi Ademi Merkeziyet Cemiyeti 2, Matbuat Cemiyeti 2, Türk Ocağı 2, Erzincan Müdafaai Hukuk Cemiyeti Heyeti Merkeziyesi 1, Etniki Eterya Cemiyeti 1, Kürt Teali Cemiyeti 1, Muhafazai Hukuk Cemiyeti 1.
Bu bölümü sonlandırırken, Nutuk’ta adı geçenlerden sadece Türk Ocakları’nın günümüze ulaşabildiğini de not etmiş olalım.
MECLİS, KONGRE, SİYASET
23 Nisan 2020’de yüzüncü yılını kutladığımız Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılışı, bağımsızlık yolunda atılan en büyük adımdır. Varlık-yokluk mücadelemiz olan İstiklal Savaşımızı, Başkumandan Mustafa Kemal Paşa önderliğinde yöneterek “Gazilik” unvanını kazanan TBMM’nin bu özelliği, tarihte ender rastlanan bir durumdur. “Meclis, Kongre ve Siyaset” başlığı altında topladığımız 78 kelime, Nutuk’ta 5.337 kez tekrarlanmıştır. Kelimelerin tekrar sayıları çoktan aza doğru sıralandığında ortaya çıkan tablo; kanuna, istişareye, ortak karar almaya büyük önem veren bir millet olduğumuzu da göstermektedir.
Meclis 1.057, Vekil 495, Mebus (Milletvekili) 416, Reis 391, Teklif 333, Kongre 296, Müzakere 230, Fırka (Parti) 229, Temas Etme 178, Seçim 125, Üye 122, Gizli 118, Görüşme 99, Türkiye Büyük Millet Meclisi 92, Manda 86, Münakaşa 85, Muhalif 84, Kamuoyu 83, Siyaset 83, Komisyon 64, Sıvas Kongresi 61, Propaganda 48, Önerge 43, Erzurum Kongresi 39, Celse 39, Muhalefet 34, Gensoru 29, Anlaşmazlık 27, Tezkere 25, Oy (Oylama) 24, Muhtıra 23, Cumhuriyet Halk Fırkası 20, Divan 20, Dokunulmazlık 18, Müzaheret (Manda) 17, Hizip 16, Yemin 12, Mevcut (Kişi Sayısı) 12, Komplo 12, Seçmenler 11, Oybirliği 11, Mütehassıslar Meclisi 10, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası 10, Fesih 10, Ayan (Meclisi) 9, Anket 6, Felahı Vatan Grubu 6, Hürriyet ve İtilaf Fırkası 6, Parti 6, Vilayatı Şarkiye Kongresi 5, TBMM İkinci Grup 5, Zeynelabidin Partisi 4, Entrika 4, Güvenoyu 4, Halkçılık 4, İntihab (Seçim) 4, Milli Kongre 4, Evkaf Vekaleti 3, İstihzarat-ı Sulhiye Komisyonu 3, Parlamento 3, Sulh ve Selamet Fırkası 3, Şer’iye ve Evkaf Vekaleti 3, Teklif Encümeni 3, Skandal 2, Halk İştirakiyyun Fırkası 1, Halkoyu 1, İstiklal Grubu 1, Kuvvetler Birliği 1, Meclisi Aliyi Sıhhi 1, Milli Ahrar Fırkası 1, Milli Türk Fırkası 1, Şer’iye Encümeni 1, Şurayı Saltanat 1, Tahkik Komisyonu 1, Tasarı Encümeni 1, Tekalif-i Milliye Komisyonu 1, Tesanüt Grubu 1, Vilayatı Şarkiye Heyeti Temsiliyesi 1.
DİPLOMASİ
Milli Mücadele’nin tam bağımsızlıkla sonuçlanabilmesinin ilk şartı, Ankara Hükümeti’nin İtilaf Devletleri tarafından tanınmasıydı. Bu nedenle Erzurum ve Sivas kongreleri döneminden itibaren diplomasiye büyük önem veren Mustafa Kemal Paşa, Nutuk’ta bu konuya önemli bir yer ayırmıştır. Toplam 3.033 kez tekrarlanan 55 anahtar kelimeyi incelediğimiz diplomasi konusuyla ilgili kavram ve olaylar şunlardır:
Heyet 962, Müzakere 230, Madde (Anlaşma, Karar) 201, Delege 195, Harici (Hariciye) 179, Antlaşma 152, Yabancı 146, Barış 128, Konferans 126, Temsilci 85, Mütareke 77, Lozan (Konferansı) 64, Teslim 56, Tahliye 49, Nota 49, Sevr Antlaşması 45, İltihak 39, Esaret 39, Londra (Konferansı) 33, Pontus 21, Sulh 21, Ültimatom 11, Casus 9, Diplomat 9, İtilaf Devletleri Hariciye Nazırları Konferansı 8, İlhak 8, Mübadele 8, Sefir 8, Ankara Antlaşması 7, Sefaret 6, Göç, (Göçmen) 6, Mudanya Konferansı 6, İltica 5, Milletlerarası 5, Tazminat 5, Mülteciler 4, Özerklik 4, Strateji 4, Moskova Antlaşması 3, Sömürge 3, Gümrü Antlaşması 3, Konsolos 2, Mudanya Mukavelenamesi 2, Muhacir 2, Müttefikler Yüksek Meclisi 2, Büyükelçi 2, Tampon Devlet 1, Trabzon Antlaşması 1, Türkiye-Gürcistan Antlaşması 1, Uhudu Atika (Eski Antlaşmalar) 1, Accord Tripartite (Üçlü Anlaşma) 1, Brest-Litovsk Antlaşması 1, Dörtler Meclisi 1, Emperyalist 1, Kars Antlaşması 1.
ÜLKE-DEVLET-MİLLET-ŞEHİR
Nutuk’ta yabancı ülke, devlet, millet ve şehir isimleriyle ilgili 82 kelime geçmekte, bunlar 1.595 kez tekrarlanmaktadır. Listenin tepesinde Yunanlıları Türkiye’ye karşı kışkırtan İngiltere vardır. Hemen ardından Türk-Yunan savaşının baş aktörü Yunanistan, İtilaf Devletleri, ABD, Fransa ve Paris Konferansı’nda mandater bir devlet kurması öngörülen Ermeniler vardır.
İngiltere (İngiliz) 238, Yunanistan (Yunan Ordusu) 236, İtilaf Devletleri 185, ABD 131, Fransa 128, Ermeni 109, Dünya 61, Cihan 54, Avrupa 50, Rum 39, İtalya 38, Müttefik 36, Suriye 25, Rusya 17, Cemiyeti Akvam (Milletler Cemiyeti) 17, Irak 16, Arap (Arabistan) 14, Kral (Krallık) 12, Malta 12, Moskova 12, Almanya (Alman) 11, Yemen 9, Mısır 8, Musul 8, Makedonya 7, Bulgaristan (Bulgar) 7, Gürcistan (Gürcü) 7, İmparator 6, Hindistan (Hint) 5, Japonya 5, Roma (Doğu, Batı) 5, Afrika 5, Afganistan 4, Asya 4, Atina 4, İran 3, Endülüs 3, Filistin 3, Arnavut 3, Bizans 3, Üsküp 3, Venedik 2 İsveç 2, Yakındoğu 2, Belçika 2, Berlin 2, Çin 2, Abbasiler 1, Asir 1, Avusturya 1, Azerbaycan 1, Belgrad 1, Bordeaux 1, Budapeşte 1, Bükreş 1, Cezayir 1, Dominyon 1, Emeviler 1, Fas 1, Fatımiler 1, Filipin 1, Haiti 1, Hırvat 1, İspanya 1, İsviçre 1, Kahire 1, Kayser 1, Latin 1, Macaristan 1, Mağrip 1, Romanya 1, Selçuk Devleti 1, Sırp 1, Sloven 1, Sohum 1, Sudan 1, Şili 1, Trablus 1, Tunus 1, Ukrayna 1, Viyana 1.
ADALET-ANAYASA-KANUN
Milli Mücadele’nin daha başlangıcından itibaren her adımını kanuni bir çerçevede atmaya özen gösteren Mustafa Kemal Paşa, Nutuk’ta bu konuyla ilgili 38 kelime kullanmış ve bunları 1.254 kez tekrar etmiştir.
Kanun 487, Hukuk 123, Hak (Haklar) 114, Meşru (Meşruiyet) 113, Teşkilatı Esasiye Kanunu 61, Tutuklama (Tutuklu) 79, Vicdan 60, Adalet (Adliye) 50, Katil (Katletme, Katliam) 29, Mahkeme 23, Kanunu Esasi (Anayasa) 17, Gayri Meşru 15, Cinayet 14, Mahkûm 14, İdam 13, İstiklal Mahkemeleri 12, Af 11, Gayr-i kanuni 10, Takriri Sükûn Kanunu 8, Zalim 8, Zulüm 8, Gasp 7, Hakem 7, Hapishane (Mahpushane) 7, Hakkaniyet 5, Hıyaneti Vataniye Kanunu 5, Kadı 5, Karakol 5, Anayasa 2, Ceza Kanunu 2, Sürgün 2, Yargı 2, Koridor Kanunları 1, Mecelle 1, Men’i Şekavet Kanunu (Eşkıyalığı Önleme Kanunu) 1, Milli Teşkilat Nizamnamesi 1, Temyiz Mahkemesi 1, Yüzellilikler (Vatana İhanet Kanun Maddesi) 1.
VATAN, MİLLET, DEVLET, BAĞIMSIZLIK
Bu bölümdeki 133 anahtar kelime 14.338 kez tekrarlanmaktadır. Toplamları 2.610’u bulan Millet, Milli ve Türk kavramları, bölümün açık ara lideridir. Ardından toplamları 1.917’ye ulaşan Devlet, Hükümet, Kabine, Heyeti Vekile kavramları gelmektedir. 1.046 kez tekrarlanan Vatan, Memleket, Türkiye, Toprak ve Vatanperver kavramları üçüncü sıraya yerleşmektedir.
Millet 1.160, Milli 967, Hükümet 922, Tarih (Tarihli) 571, Devlet 541, Mesele (Sorun) 512, Türk 483, Dâhili 442, Memleket 429, Vali 410, Vazife 388, Teşkilat 356, Vesika (Belge) 297, İdare (Yönetim) 296, Vatan 288, Kabine 282, Türkiye 269, Cumhuriyet 253, İmza (Belge) 208, İcra 221, Nazır 199, Muvaffak 182, İstifa (Name) 179, Bağımsızlık 177, Heyet-i Vekile (Bakanlar Kurulu) 172, Padişah 168, Suret (Kopya) 168, Muhafaza 161, Halk 153, Tebliğ 153, Erkanı Harbiye 141, Osmanlı 136, Mevki 135, Vekalet (Bakanlık) 117, Saltanat 104, Hakimiyet 104, Hizmet 100, Sadrazam 98, Resmi 96, Tehlike 94, Ciddi 93, Tasavvur 92, İhanet (Hain, Hıyanet) 88, Mutasarrıf 83, Tebligat 83, Sürat 81, Merkezi Hükümet 71, Vakit 70, Müdür 61, Nizamname 58, Tavsiye 58, Jandarma 57, Müdafaai Milliye 55, Tertibat 53, Program 51, Hâkim (Etkili, Egemen) 49 Kurtuluş 49, Milli Emel 47, Rical 46, Hürriyet 44, İhtar 44, İktidar 43, Prensip 42, İnkılap 40, Mücadele 40, Mülki (Mülkiye) 39, Vatanperver 39, İcra Vekilleri Heyeti 37, Mülki 37, Milli İrade 35, Meşrutiyet 30, Saray 30, Şura 29, Proje 27, Sultan 26, Tahkik 26, Hükümdar (Hükümranlık) 24, Islah (Islahat) 23, Protesto 23, Toprak (Vatan) 21, Asil (Soylu) 20, İhtilal 19, Hanedan 18, Misakı Milli 18, Taht 18, Umde (İlke) 18, Plan 17, Milliyet 16, Yeni Türkiye 16, İdari 15, Babıali 14, Sadaret 13, Suikast 13, Demokrasi (Demokrat) 12, Milli Maksat 11, Payitaht 11, Protokol 11, Kağıt (Resmi) 10, Milli Hareket 10, Nafıa 10, Zabıtname 10, Bayrak 9, Müşavir 9, Sancak 9, Asaleten (Asil) 8, İstihbarat 6, İttifak 6, Kavim 6, Tehcir 6, Yüksek Askeri Şura 6, Irk 5, Milliyetperver 5, Mutlakıyet 5, Şapka İnkılabı 5, Şehzade 5, Yurt 5, Diktatörlük 3, Kararname 3, Muhbir 3, Öncü 3, Dokuz Umde 2, Hünkar 2, Örfi 2, Rejim 2, Saltanat Şurası 2, Şurayı Devlet (Danıştay) 2, Türkistan 2, Ülke 2, Yıldız Sarayı 1, Despot 1, Osmanoğulları 1, Sancak-ı Şerif 1, 31 Mart Vakası 1.
İKTİSAT-MALİYE
“Siyasi, askerî zaferler ne kadar büyük olursa olsunlar, ekonomik zaferlerle taçlandırılmazsa, kazanılan zaferler kalıcı olmaz, az zamanda kaybedilir” diyen Atatürk’ün mali konulara temas etmemesi düşünülemezdi. Lozan’da çözüme kavuşturulan imtiyazlar ve kapitülasyonlar başta olmak üzere Nutuk’ta 294 kez tekrarlanan 31 kelime şunlardır:
Para 84, Maliye (Vekili) 28, İktisat (İktisadi) 27, İmtiyaz 18, Bütçe 12, Kapitülasyon 12, Mali 10, Vergi 10, Borç 9, Tahsil 8, Düyunu Umumiye 7, Sermaye 7, Ticaret 7, Maaş 6, Sınai 6, Şirket 6, Defterdar 5, Faizler 5, Kupon 5, Banka 3, Esnaf 3, Gümrük 3, Tüccar 3, Muharrem Kararnamesi 2, Tahsildar 2, Amele ordusu 1, Aşar (Vergi) 1, Benzin 1, Osmanlı Bankası 1, Ziraat Bankası 1, Ziraat Numune Çiftliği 1.
EĞİTİM-FİKİR-İDEOLOJİ
Cumhuriyetimizi kuran kadronun çoğunluğu asker olsa da sadece savaşçı değillerdi. Osmanlı ülkesinde ve dünyada olup bitenleri takip eden, okuyan, düşünen, milli bir mefkûresi olan, cehalete savaş açan, bilgiyi, teknolojiyi, eğitimi önceleyen lider kişiliklerdi. Nutukta fikir ve düşünce kelimelerinin 837 kez geçmesi; okumak, anlamak, incelemek, bilmek, aydınlanmak, medeniyet, çağdaşlık, bilgi, ilim, âlim kelimelerinin 609 toplamına ulaşması; emel, gaye, mefkûre ve dava kelimelerinin 235 kez tekrarlanması bu gerçeği işaret eder.
Fikir 539, Düşünmek (Düşünce) 250, Malumat 243, Okumak 152, Anlamak, Anlayış 137, Beyanname 130, Emel (Milli Hedef) 109, Gaye 91, İncelemek 83, Aydın (Aydınlanma) 80, Bilmek 60, Hedef 55, Yazar 49, Fikir Alışverişi 48, Medeni (Medeniyet) 48, Yazmak 46, Açıklama 41, Kitap (Kitapçık) 36, Lisan 28, Dava (Milli Ülkü) 27, Akıl (Akılsız) 24, Mütehassıs 24, Araştırmak 18, Mektep 18, Bilgi 17, Cahil 16, Fen 15, Kavramak 15, Maarif 15, İlim (İlmi) 14, Öğretim 14, Asri (Çağdaş) 13, Eğitim 9, Cehalet 8, Mefkure 8, Ulema 8, Bolşevik 7, Türkçe 6, Alim 5, Talebe 4, Kültür 3, Medreseler 3, Muallim 3, Arapça 2, İdeal 2, Panislamizm 2, Sanat (Sanatkar) 2, Sosyalist 2, Yenileşme 2, Akademi 1, Eğitim ve Öğretimin Birleştirilmesi Umdesi 1, Kolej 1, Maltepe Endaht Mektebi (Maltepe Atış Mektebi) 1, Mektebi Harbiye 1, Nasyonalist 1, Ortaçağ zihniyeti 1, Panturanizm 1, Sis (Tevfik Fikret’in şiiri) 1, Sokaktaki Adam (Kitap) 1, Yeni Dünya 1, Yozlaşma 1.
BASIN-YAYIM-HABERLEŞME
Hiçbir savaş yeterli haberleşme olmadan kazanılamaz; hiçbir ulusal teşkilat, haberleşme ağı olmadan gelişemez. Milli Mücadele’nin kazanılmasında telgrafçıların rolünü“Efendiler, sırası gelmişken arz edeyim; bütün telgrafçılarımızın milli teşebbüs ve harekâtımıza yaptıkları fedakârane hizmetlerinin milli tarihimizde mühim mevkii vardır. Kendilerine bugün alenen teşekkür etmeyi bir vazife sayarım.” (S. 161) cümlesiyle teslim eden Atatürk, Nutuk’ta pek çok gazete ve ajansın adını anmaktadır.
Nutuk’ta 20 gazete ve 1 derginin adı geçmekte; Le Pays ve Le Temps Fransa’da, Oriente Moderno ise İtalya’da yayımlanmaktadır. Türk gazeteleri ise şunlardır: Tasviri Efkâr, Tevhidi Efkâr, Vatan, Tanin, Akşam, Albayrak, Ferda, Hadisat, İkdam, İrade-i Milliye, Son Telgraf, Tercüman-ı Hakikat, Toksöz, Türk Dünyası, Türkçe İstanbul, Vakit, Yeni Dünya. Ajans kelimesi 15 kez geçmesine rağmen, sadece Reuters’in adı verilmektedir.
Nutuk’ta adı geçen 10 gazeteciden biri Amerikalı Louis Edgar Browne’dur. Diğerleri Yunus Nadi Bey (Gazeteci, Mebus), Ali Kemal Bey (Dâhiliye Nazırı, Gazeteci), Arif Oruç Bey (Yeni Dünya), Hayri Bey (Yeni Dünya), Lütfi Fikri Bey (Tanin), Necati Bey, (Albayrak), Rauf Ahmet Bey (İstiklal), Refi’ Cevat Bey (Alemdar) ve Tasviri Efkâr’dan Velit Ebuzziya Bey’dir.
Bölümdeki kelimeler ve tekrar sayıları şöyledir:
Telgraf 783, Haberleşme 376, Beyanat 153, Gazete 84, Mektup 83, Matbuat 48, Neşriyat 26, Telefon 19, Gazeteci 16, Ajans 15, Matbaa 14, Posta 14, Tanin (Gazete) 14, Vatan (Gazete) 9, Jurnal 8, Mülakat 8, Telsiz 8, Tasviri Efkâr (Gazete) 6, Tevhidi Efkâr (Gazete) 5, İstanbul Posta ve Telgraf Müdüriyeti 3, Sansür 3, Ferda (Gazete) 2, İradei Milliye (Gazete) 2, Muhabir 2, Yeni Dünya (Gazete) 2, Akşam (Gazete) 1, Albayrak (Gazete) 1, İkdam (Gazete) 1, İzmir Telgraf ve Posta Müdüriyeti 1, Le Pays (Gazete) 1, Le Temps (Gazete) 1, Matbaa-i Osmaniye 1, Mirsad-ı İbret (Gazete Köşesi) 1, Son Telgraf 1, Tercümanı Hakikat (Gazete) 1, Toksöz (Gazete) 1, Türk Dünyası (Gazete) 1, Türkçe İstanbul (Gazete) 1, Türkiye-Havas-Reuter Ajansı 1.
TOPLUMSAL KONULAR
Nutuk’ta toplumsal olaylar, insan ilişkileri ve toplum kesimleriyle ilgili 85 kelime geçmekte, bunlar 5.188 kez tekrarlanmaktadır.
Efendi (Efendiler) 1.043, Bey 489, Rica 295, Çalışmak 281, Suret (Tarz, Yol) 281, Tedbir 221, Memur 198, Şart 190, Mevcut (Bulunan) 155, Ahali 136, Nazarı Dikkat 114, Mevcudiyet (Varlık, Varoluş) 105, Menfaat 101, Ehemmiyet (Önem) 97, Emniyet 92, Ahval 73, Aldatmak (Aldanmak) 72, Hürmet 66, Mahalli 66, İtimat 63, Selamet 60, Serbestlik 55, İtaat 50, Kürt 48, Güven (Güvenilir) 47, Sükûnet 44, Aciz (Acizane) 40, Açıklık 37, Şeref 37, Asayiş 35, Şikayet 35, Seyahat 34, Buhran 32, Asıl (Gerçek) 30, Namus 29, Aşiret 26, Meslek 24, Tahammül 24, İkaz (Uyarı) 22, Gaflet 21, Azınlık 20, Toplum 20, Çerkez 17, Dayanışma 17, Gafil 17, Tahlil 17, Belediye 15, Genç 15, Miting 15, Ahlak 14, İstibdat 14, Polis 14, Fesat 11, Gayrimüslim 10, İskan 10, Vatandaş 9, Emekli 8, Eşitlik 8, İnfaz (Uygulama) 8, Kadın 8, Miras 8, Eşraf 7, Facia 6, Mutki (Aşireti, Dağları) 5, Zabıta 5, Ananevi 4, Anarşi 4, İmar 4, Köle (Kölelik) 4, Abaza 3, Gayri milli 3, Bayram 2, Konyar Aşireti 2, Muhafazakar 2, Afşar 1, Aleviler 1, Asuri 1, Çapanoğulları 1, Fes 1, Geven aşireti 1, Keldani 1, Kıpti 1, Nesturi 1, Yezitler 1, Zaza 1.
DİNİ KONULAR
Nutuk’ta dini konularla ilgili 67 kelime 911 kez tekrar edilmektedir. Din konusunu dikkatle ele alan Atatürk, din ve devlet işlerinin ayrılması noktasına vurgu yapmakta, insanların yüksek din duygularının hilafet makamı üzerinden istismar edilmesine karşı çıkmaktadır. Özellikle Antalya Mebusu Rasih Efendi’nin İslam âleminin kendisini halife yapma talebine verdiği cevap tarihi önemi haizdir.
Halife (Hilafethülalaliye, Hilafetpenah, Zillullah) 169, Hilafet 155, İslam 123, Din 52, Allah (Mevla, Huda, Rab, Hakk) 52, Şeyh 38, Mukaddes 35, Hıristiyan 33, Molla 26, Cuma (Namazı, Selamlığı, Alayları) 24, Şer’i 20, Müslüman 16, Namaz 15, İman 14, Cihat (Mücahede) 13, Fetva 12, İrtica (İrticai) 11, Taassup (Mutaassıp) 10, Dua 9, İnançlar 9, Mürteci 9, Peygamber 8, Hz. Muhammed (Resulü Ekrem, Hazreti Fahri Kâinat) 8, Mezhep 8, Patrik (Patrikhane) 8, Rahip 8, Mürit 5, Şapka Devrimi 5, Cami 4, Hurafe 4, Müftü 4, Şeriat 4, Tekkeler 4, Türbe (Türbedar) 3, Hadimülharemeynişşerifeyn 3, Nakşibendi 3, Buhari-i Şerif 2, Çelebi 2, Çorbacı 2, Hatim 2, Kâbe (Kıblegah) 2, Kilise 2, Misyoner 2, Mümin 2, Papaz 2, Ruhani 2, Seyyid 2, Şeyhülislam 2, Tarikat 2, Azrail 1, Budizm 1, Cebrail 1, Dede (Alevi) 1, Diyanet İşleri 1, Ezan 1, Kur’an-ı Kerim 1, Laik Hükümet 1, Lihyei saadet (Hz. Muhammed’in sakalı) 1, Mürşit 1, Papa 1, Put 1, Sarık, 1, Softa 1, Şiilik 1, Zaviyeler 1.
BAĞLAÇ-EDAT-ZAMİRLER
Belgeler hariç 738 sayfadan ve 190.304 kelimeden oluşan Nutuk kitabında elbette ki pek çok bağlaç, edat ve zamire yer verilmiştir. Kitapta geçen bu tarz 121 kelimenin tekrar sayısı 29.280’dir. Bu rakam, toplam metnin % 15,78’ine karşılık gelmektedir ki, ciddi bir orandır. Nutuk’un zihin haritası üzerinde pek de tesiri olmayan bu kelimelerden sadece en çok tekrarlanan ilk 10 tanesini vermekle yetiniyoruz: Ve 8.514, Bu 2.805, De 897, İçin 864, Sonra 827, İle 816, Da 719, Kendi 697, Kadar 684, Ben 626.
SONUÇ
Şimdi bazı kelime ve rakamları “tekrar” hatırlayalım.
Önce kelimeler:
Millet 1.160, Meclis 1.057, Milli 967, Heyet 962, Hükümet 922, Kumandan 860, Telgraf 783, Kuvvet 549, Devlet 541, Ordu 528, Vekil 495, Türk 483, Memleket 429, Mebus 416, Reis 391, Vazife 388, Cephe 384, Haberleşme 377, Vazife 376, Emir 374, Harp 352, Teklif 333, Kolordu 324, Kongre 296, Vatan 288, Düşman 284, Kabine 282, Müdafaa 281, Türkiye 269, Cumhuriyet 253, Bağımsızlık 228.
Sonra kişiler:
Hüseyin Rauf (Orbay) Bey 357, İsmet (İnönü) Paşa 230, Mustafa Kemal Paşa 213, Çerkez Ethem 141, Mersinli Cemal Paşa 136, Nurettin Sakallı Paşa 121, Kazım Karabekir Paşa 106, Refet Bele Paşa 104, Celalettin Arif Bey 78, VI. Mehmet Vahdettin 78, Tevfik Paşa 73, Damat Ferit Paşa 68, Salih Kezrak Paşa 63, Ali Fuat Cebesoy Paşa 58, Yahya Kaptan 54.
Şimdi de şehirler:
İstanbul 803, Ankara 429, Sıvas 339, Erzurum 215, İzmir 131, Konya 111, Eskişehir 78, Trabzon 77, Amasya 70, Canik (Samsun) 62, Malatya 62, Kütahya 61, Bursa 59, Karahisarı Sahip (Afyonkarahisar) 46, Aydın 38.
En son ülkeler:
İngiltere (İngiliz, Britanya) 238, Yunan (Yunanlı, Yunanistan, Ordusu) 236, İtilaf Devletleri 185, Amerika (ABD) 131, Fransa 128, Ermeni 109, Dünya 61, Cihan 54, Avrupa 50, Rum 39, İtalya 38, Müttefik 36, Suriye 25, Rus (Rusya) 17, Cemiyeti Akvam (Milletler Cemiyeti) 17.
Nutuk’u hiç okumamış birinden, bu kelimelerden yola çıkarak bir kurgu yapmasını isteyelim. İnandığı lider etrafında kenetlenen hürriyet aşığı bir milletin, vatanın bağımsızlığı için büyük bir savaş verdiğini anlatacaktır. Ardından İngiltere, Yunanistan ve İtilaf Devletlerine karşı verilen bu mücadelenin nabzının İstanbul, Ankara, Sivas, Erzurum ve İzmir illerinde attığını söyleyecektir. Kongreler ve Milli Meclis toplayan bu milletin, verdiği yoğun diplomatik mücadele sonrasında bağımsız bir cumhuriyet kurduğunu ilave edecektir.
Rakamlar her şeyi açıklıyor. Cumhuriyetimizin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın sözü, niyeti ve hedefi, sıkça kullandığı kelimelerden bellidir. Milli siyaset takip ederek milli bir devlet kurmak, onu tam bağımsız olarak sonsuza değin yaşatmak için gerekli altyapıyı oluşturmaktır. Nutuk budur, bundan ibarettir.
Altı gün ve otuz altı buçuk saat boyunca “millet-Türk”, “meclis”, “devlet-hükümet”, “vatan-memleket”, “ordu”, “vazife”, “bağımsızlık” diyen bir Atatürk portresi var Nutuk’ta.
Nutuk’un rakamsal şifresi, Cumhuriyetimizin fabrika ayarlarını tarif etmekte, Atatürk’ün gelecek nesillerin beynine ve ruhuna nakşetmek istediği zihin haritasını formülleştirmektedir.
Nutuk’un sübjektif yorumlarını yapmaya yeltenip “Atatürk aslında şunu demek istemişti” diyerek olmadık tevillere başvurmanın anlamı yoktur. Her şey ortada ve nettir.
Hiçbir kimsenin kendi tasarladığı elbiseyi Cumhuriyetimizin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk’e giydirmeye hak ve salahiyeti yoktur.
Kulak verin; rakamlar gerçeği ayan beyan ifşa ediyor: Kral çıplak!
KAYNAK: Gazi Mustafa Kemal; Nutuk, Kaynak Yayınları, Birinci Basım, İstanbul 2015.
KUTBÜL’AKTAP ATATÜRK!
Selanik’teki görevi sırasında Kolağası rütbesindeki Atatürk’ün, mesai arkadaşı olan ve o dönem Binbaşı rütbesinde bulunan Abdülkerim Paşa ile 27-28 Eylül 1919 gecesi saat 23.00-07.30 arasında telgraf makinesi başında tam sekiz buçuk saat devam eden ve Damat Ferit Paşa Kabinesi’nin istifasıyla sonuçlanan enteresan bir görüşmesi vardır. “Esericedit” denilen büyük tabaka kâğıtlardan yirmi beş sayfa tutan bu görüşme sırasında, Abdülkerim Paşa’nın, kendisine “kutbül’aktap (kutupların kutbu)” dediğini hatırlatan Atatürk’ün bu görüşmeyi aktarırken kullandığı üslup hayli sevimli ve dikkat çekicidir.
Bu tarihi görüşmeden bazı bölümler şöyledir:
“Sıvas – Mustafa Kemal Paşa telgraf başındadır. Kerim Paşa’ya söyleyiniz, buyursunlar.
İstanbul – Zatı samileri, Mustafa Kemal Paşa Hazretleri misiniz, ruhum.
Ben – Evet, muhterem Kerim Paşa Hazretleri…
Kerim Paşa – “Paşa’ya söyleyiniz anlar; Hazreti Evvel karşınızdadır. Afiyeti alileri iyidir inşallah kardeşim. (…) mühim şeyler konuşarak, vatan yolundaki maksatları birleştirelim, değil mi, pek fatin ve tedbirli kardeşim? Ne buyurursunuz, ruhum?
Cevabımda ben de böyle başladım: “Kerim Paşa Hazretleri’ne; ‘kutbül’aktap’ deyiniz anlar! (…) Pek muhterem ve nezih kalpli kardeşim Abdülkerim Paşa Hazretleri’ne; EIhamdülillah afiyetim berkemaldir. Büyük ve asil milletimizin, meşru haklarını idrak etmiş ve onu muhafaza ve müdafaaya bütün mevcudiyetiyle girişmiş olduğunu görmekle pek mesudum. (…) Maksadımız, bu sarsılmaz hakikati Padişah’ın bilgisine sunmaktır. Siz, ancak bu asilane vazifeyi yapmakla, bugün vatan ve milletin zatı samilerinden beklediği dini ve milli vazifeyi yerine getirmiş olursunuz.”
(…) Kerim Paşa, “Sözü uzatmamak tabii asli maksattır” diye başlayarak sözü lüzumundan fazla uzattı. Bu uzun sözler şu cümle ile son buldu. “Vatan için burada yaptığım şu teşebbüs elbette Allah’ın ve milletin nezdinde, bütün asaletiyle pirayedar kalır ve işin hakiki sahibi olan kadir Allah, millet ve vatanın kurtuluşunu temin edecek esasları sebep olanlara böylece bağlayarak tamamlar.
(…) Kerim Paşa, görüşlerine şu suretle son verdi: “Cenabı Mevla, nice yüce sebepler yaratarak ve telkin ederek, halli müşkül olan bu meseleyi tamamen hal buyuracaktır. Elbette ki, Huda’nın emri güzeldir ve yakındır. Yedullahi fevka eydihim (Allah’ın eli onların ellerinin üzerindedir. Fetih Suresi). Geleceğimiz, Mevla’nın lütfu ile milli haklarımız yüceliğinde çok mübarek ve hayırlı olacaktır. İşte ruhu Kerim budur. Ruhu muazzezim.”
(…) Merhum Kerim Paşa’nın pek hoşlandığını bildiğim bir tabirle, “büyük hazret!” tabiriyle söze başladım:
Pek güzel ve yakın olan Allah’ın emrinin tecellisiyle bedbaht ve mazlum asil milletimizin kurtuluş ve selamete mazhar olmasını, Allah’ın rahmet deryasından niyaz eyler ve ufukları daima ‘bir dudi muannitle’ sarılı olan İstanbul’daki bazı zevatın hakikati görmekteki hasis direnme hislerinin son bulmasını bekleriz. Milletin asil ruhu da, işte böyle mütehassistir…
Azizim, yedullahi fevka eydihim. Fakat bununla beraber, müşkülleri ve meseleleri halle girişenlerin kararlaştırılmış bir hedefi olmak gerektir. Millet, Allah’ın emrini yerine getirecektir ve buyurduğunuz gibi, milli haklarımız çok mübarek ve hayırlı olacaktır. Lütufkâr dualarının eksik edilmemesini rica ederim. Çalışmak bizden, yardım baki Allah’tandır. Mustafa Kemal. (S. 148-156) ”
ATATÜRK’E HALİFELİK TEKLİFİ
“Büyük Millet Meclisi, hilafeti lağv ettiği zaman, Antalya Mebusu, ulemadan Rasih Efendi, Hilali Ahmer namına Hindistan’da bulunan bir heyetin riyasetinde idi. Rasih Efendi, Mısır’a uğrayarak Ankara’ya döndü. Benden görüşme talep ederek şu beyanatta bulundu: Seyahat ettiği memleketlerde, İslam ehli benim halife olmamı istiyormuş… Salahiyet sahibi İslam heyetleri, Rasih Efendi’yi bana bu hususu tebliğ etmek için vekil etmiş…
Rasih Efendi’ye verdiğim cevapta, İslamIarın bana olan teveccüh ve muhabbetlerine teşekkür ettikten sonra dedim ki: “Zatıâliniz din ulemasındansınız! Halifenin devlet reisi demek olduğunu bilirsiniz. Başlarında kralları, imparatorları bulunan tebaanın bana ilettiğiniz arzu ve tekliflerini ben nasıl kabul edebilirim? Kabul ettim desem, buna, o tebaanın başındakiler razı olur mu?! Halifenin emir ve yasağı yerine getirilir. Beni halife yapmak isteyenler, emirlerimi yerine getirmeye muktedir midirler? Dolayısıyla mevzuu, manası olmayan vehmedilmiş bir sıfatı takınmak gülünç olmaz mı? (S. 636)”
NUTUK’UN SEVGİ SÖZCÜKLERİ
Efendiler 738, Bey 489, Efendi 305, Beyefendi 63 kelimelerinin sıkça tekrar edildiği Nutuk’ta yazışmalar sonunda kullanılan candan sevgi sözcükleri, ciddi meseleleri halletme mücadelesi veren insanların onca sıkıntı arasında aldıkları tertemiz bir nefes gibidir.
İşte onlardan birkaç örnek:
“Salahattin Beyefendi’ye: Cenabı Hak hepimizi zafere ulaştıracaktır. Gözlerinizden öperim. Mustafa Kemal” (S. 63)
“İsmet Paşa Hazretleri’ne: Gözlerinizden öperim, Efendim. Gazi Mustafa Kemal (S. 590)”
“İsmet Paşa Hazretleri’ne: Hasretle gözlerinden öperim kardeşim. Gazi Mustafa Kemal” (S. 589)
“İsmet Paşa Hazretleri’ne: Gözlerinizden öperim. Mustafa Kemal (S. 593)”
“İsmet Paşa Hazretleri’ne: Gözlerinizden öperim. Gazi Mustafa Kemal (S. 594)”
“Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri’ne: Her dar zamanımda Hızır gibi yetişirsin. (…) Sana bağlılığım bir kat daha artmıştır. Gözlerinden öperim pek sevgili kardeşim, aziz Şefim. İsmet” (S. 596)
“15. Kolordu Kumandanı Kazım Paşa Hazretleri’ne: … büyük bir hürmet ve samimiyetle gözlerinizden öperim, kardeşim. Mustafa Kemal”(S. 136)
“Zatı samileri, Mustafa Kemal Paşa Hazretleri misiniz, ruhum. Ulu Allah’a müşkülatı havale eyler, kıymetli gözlerinizden öperim. (Hazreti Evvel) Abdülkerim Paşa” (S. 154)
“Rıza Nur Beyefendi’ye: Lütfen beni malumattar etmenizi rica ile gözlerinizden öperim. Celalettin Arif” (S. 369)
“Mustafa Kemal Paşa’ya: … işbu ricalarımın iyi karşılanacağından eminim, ellerinizden öperim. Kazım Karabekir” (S. 135)
“Ahmet İzzet Paşa Hazretleri’ne: Hürmet ve tazim ile ellerinizden öperim, Efendim. Mustafa Kemal” (S. 189)
NOT: Bu yazı, Türk Parlamenterler Birliği’nin yayın organı Parlamento Dergisi’nin Mayıs 2020 nüshasında yayınlanmıştır.