Özel Beysukent İlköğretim Okulu 3. sınıf öğrencisi.

Okumayı, kıyafet tasarlamayı, ablası Ceylin Hayat ve babası ile kelime oyunu oynamayı, renklerin dili üzerine söyleşmeyi, şarkı söylemeyi, duygu ve düşüncelerini kâğıda dökmeyi çok seviyor.

Bugün iftar öncesi bir yazı kaleme almış. Bütün aileyi evin salonuna toplayıp heyecanla okudu.

Biz çok beğendik. Sizlerle de paylaşmak istedik.

Sitemizin “Konuk Yazar” bölümünde kendisini misafir ettik.

Umarım sizler de beğenirsiniz.

***

FADİME’NİN HAYATI

Ben Fadime.

Hem duyamıyorum, hem konuşamıyorum, hem göremiyorum.

6 yaşındayım.

Annemi hayatım boyunca hiç görmedim, hiç tanımadım ve hiç duymadım.

Sadece o emsalsiz kokusunu unutamıyorum.

Bir şey oldu ve ben bir daha o güzel kokusunu içime çekemedim. Belki ölmüştür. Belki de beni terk etti. Belki beni çok uzak ülkelerden birine götürdü.

Ya da hiç kimsem kalmadı. Beni sahiplendiler.

Bilmiyorum. Hiçbir şeyden haberim yok.

Babamı da aynı şekilde…

Onların özlemi, dışıma vuramasam da çok büyük…

Belki başkaları oyun oynayabiliyordur. Benim arkadaşım hiç olmadı.

Galiba ben farklıyım.

Çünkü hiç arkadaşım olmadı. Hiç öğretmenim olmadı veya hiçbir şey öğrenemedim.

Keşke duygularımı dışarı vurabilsem…

Keşke…

AYTUNÇ AYHAN –  18. yüzyılın sonlarında Avrupa’da Fransız İhtilali ve endüstri devrimi yaşanırken, Osmanlı İmparatorluğu idaresi altında bulunan Mısır’da feodal Memluk beyleri hüküm sürmekteydi.

1798 yılında sömürge yapmak üzere Mısır’ı işgal eden Napolyon Bonaparte, bu kadim toprakların kapılarını yeni toprak sahipleri, tüccarlar ve Avrupalı diğer meslek erbaplarına açmakta gecikmedi.

Bu dönemde orta düzeyde bir subay olan Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Mısır’da oluşan birlik ve direniş ruhuna destek vermek üzere 300 askeriyle birlikte Kavala’dan yola çıktı ve Fransa’ya karşı verilen savaşa katıldı. Orduda adım adım ilerleyerek kısa sürede Mısır’daki Osmanlı kuvvetlerinin esasını teşkil eden Arnavut birliklerinin ikinci kumandanı oldu.

Napolyon’un çekilmesiyle ortaya çıkan büyük kaosu çözen Kavalalı Mehmet Ali Paşa, vali ve paşaları bertaraf ederek kontrolü ele aldı. Bunun üzerine 1805 yılında Osmanlı Sultanı kendisini Mısır valisi olarak atamak zorunda kaldı.

Savaş beylerini ülkeden uzaklaştırarak merkezîleştirmeyi güçlendiren Kavalalı, Mısır’ı bir ulus devlet haline getirdi. Özellikle kültürel ve ekonomik alanda yaptığı reformlarla bu tarihi antik medeniyeti bir adım ileriye taşıdı.

MISIR’DA ANARŞİ VE KAOS HÂKİMDİ

Kavalalı Mehmet Ali Paşa Mısır valisi olduğunda anarşinin hüküm sürdüğü ülke parçalı bir yapıya sahipti, savaş ağaları kendi bölgelerinde hüküm sürmekteydi. Memluk liderleri, güç ve toprak elde etmek için birbirleriyle savaşıyor, bu güç mücadelesi bölgedeki kargaşayı daha da artırıyordu.

Düşlediği reformların başarılı olabilmesi için öncelikle Memluklerin bastırılması, ulusal birliğin sağlanması ve merkezileştirmenin güçlendirilmesi gerektiğini bilen Kavalalı, bu doğrultuda Ömer Makram gibi kendisine tehdit teşkil eden önemli siyasi liderlerini tasfiye etti.

İLK REFORMU SİYASİ ALANDA YAPTI

Reformlarına ilk olarak siyasi alanda başlayan Kavalalı, Avrupa ülkeleri ve Birleşik Devletleri bu konuda kendisine örnek aldı ve izledi. Bir Kabine ve Danışma Meclisi oluşturdu.

Kabine vali yardımcısı tarafından yönetiliyor, fakat bakanları Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın kendisi atıyor ve görevden alıyordu.

Devlet memurlarından, din âlimlerinden, soylulardan, eşraf ve seçkinlerden oluşan Danışma Meclisi yılda bir kere plan ile tasarıları her yönüyle görüşmek üzere toplanıyordu.

İl idari yönetiminde de reformlar yapan Kavalalı daha sonra askeri alana yöneldi.

ASKERİ REFORMLAR

Askeri reformlar kapsamında Kavalalı, Türk-Çerkez subayları tarafından yönetilen Mısır ordusuna 1820-1824 yılları arasında Sudan’dan getirdiği yaklaşık 20.000 köleyle takviye yaptı. Ancak bu adım başarısızlığa uğradı ve Sudanlı kölelerin birçoğu öldü. Bunun üzerine Mısırlı Arap köylüleri askere almaya başlayan Kavalalı’nın bu adımı ülke için devrimci bir karardı. Çünkü Mısır’da ilk kez yerel nüfus tıpkı Avrupa’daki gibi orduda görev yapan ülkenin halkı oluyordu.

TEKNOLOJİ VE ENDÜSTRİYEL KALKINMA

Teknolojinin ülkeye girmesiyle endüstriyel ve tarımsal üretimde ciddi bir sıçrama kaydedildi. Batı Avrupa ülkelerinden alınan ekipmanlar ve kiralanan dış uzmanlarla birlikte Mısır ulusal endüstrisi, Avrupa ve Amerika’ya yaklaşarak yüksek teknik düzeye erişti.

Yabancı uzmanların danışmanlığında gemi yapımı, tekstil, kağıt, cam, şeker, yağ, gıda işleme, deri işleme ve diğer endüstri alanları hızla gelişti. En hızlı büyüyen endüstriler ise gemi yapımı ve tekstil oldu. İskenderiye tersanesinde yüzlerce ağır silaha sahip savaş gemileri inşa edildi.

TARIMSAL ÜRETİMDE HIZLI ARTIŞ

Bu dönemde tarımda da çok önemli gelişmeler kaydedildi. Çiftçilerin şevkini artırmak için vergi sistemini değiştiren Kavalalı Avrupa’dan pompalar ithal etti.

Sulama sistemindeki iyileştirmelerle birlikte tarımda daha önce yılda bir ürün alınırken, bu miktar yılda üç ürüne çıkarıldı. Birçok farklı yeni tarımsal ürün çeşidi ülkeye kazandırıldı.

Avrupa’da gittikçe büyüyen tekstil sektöründeki ham madde ihtiyacının hızla artmasından faydalanılarak yüksek kalitede uzun elyaf pamuk üretimi yetiştirildi ve ilk parti ürün 1821 yılında İngiltere’ye ihraç edildi. Beyaz barut üretiminde duyulan ihtiyaç nedeniyle pamuğun popüler hale gelmesiyle üç yıl sonra Mısır, 200 kat fazla Mısır pamuğu ihraç eden bir ülke haline geldi. 1849 yılında pamuk, Mısır ihracatının %31’ini oluşturuyordu.

İSKENDERİYE TİCARET MERKEZİ OLDU

Mısır’da tarımın ve endüstrinin gelişmesi dış ticarete büyük katkı sağladı. Bunun üzerine Kavalalı Mehmet Ali Paşa, kara ve deniz nakliyesini geliştirmek için inşaat projelerine başladı. Para sisteminde reform yapmak için önlemler aldı.

Bütün bu adımların sonucunda İskenderiye, Doğu Akdeniz’in ticaret merkezi haline geldi. Binlerce yabancı iş adamı şehre yerleşmeye başladı. İskenderiye’nin nüfusu 1805 yılında 15.000 iken, 1847 yılında 150.000’e çıktı.

Endüstri, tarım ve ticaretteki bu hareketlilik ulaşımı da dikkat çekici ölçüde geliştirdi. Nil nehri ve kanallarında vapurlar kullanılmaya başladı. 1819 yılında Mahmudiye kanalının açılmasıyla Kahire ile İskenderiye birbirine bağlandı. Başka kanallar açmak üzere inşa faaliyetleri hızlandı.

EĞİTİM VE KÜLTÜRDE BATI’YA YÖNELDİ

Eğitim ve kültür alanlarında da devrimci kişiliğini ortaya koyan Kavalalı Mehmet Ali Paşa önemli bir kararın eşiğindeydi: Batı fikir ve kültür dünyasını Mısır’a girmesine izin verecek miydi yoksa yasaklayacak mıydı? Ülkede Batı kültürünü istemeyen büyük bir kitle bulunmasına rağmen Batının fikirlerinden ve kültüründen yaralanmaya karar verdi.

Bu amaçla yurt dışından uzmanlar kiraladı. Bunu yapmakla kalmadı; 1813 yılında ilk grup Mısır gençlerini askerlik alanında öğrenim görmek üzere İtalya ve Fransa’ya gönderdi. Onları 1826 yılında askeri, siyasi, tıp, biyoloji, kimya, tarım, sanat ve arkeoloji alanlarında okutulmak üzere gönderilen 44 öğrenci izledi. 1830 yılına ulaşıldığında öğrenimlerini tamamlayan yaklaşık 300 öğrenci Mısır’a döndü ve askeri alanda önemli pozisyonlara yerleştirildi.

Bir taraftan da Meslek Yüksek Okulları açan Kavalalı, 1816 yılında askeri subaylar, 1826 yılında muhasebeciler, 1827 yılında tıp öğrenimi, 1829 ve 1834 yıllarında ise sivil yöneticiler için okullar kurdu.

MERKEZİYETÇİ YÖNETİMİN RİSKLERİ

Oldukça merkeziyetçi bir sistem kuran Kavalalı Mehmet Ali Paşa, hareket sahasında hemen hemen hiçbir kısıtlama olmaksızın bütün güçleri eline aldı. Yanlış bir kararda büyük kayıplara yol açabilecek olan bu yönetim anlayışının ilk etkileri askeri ve siyasi alanda hissedildi.

Arap yarımadasında güçlenmek isteyen ve bu amaçla ordusunu 1811 yılında Arap yarımadasına gönderen Kavalalı Vahhabilerle şiddetli bir savaş yaptı. Yüzbinlerce can kaybına rağmen yarımadayı kontrolü altına aldı.

1820 yılına gelindiğinde egemenliğini Sudan’a kadar genişletmiş ancak bu uğurda düzenlediği harekât sırasında oğlu İsmail’i kaybetmişti.

YUNAN İSYANI VE KAVALALI’NIN MÜDAHALESİ

1821 yılında Yunanlılar Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklandılar. 1824 yılının temmuz ayında Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Osmanlı ordusuna yardım etmek amacıyla 20.000 asker ve Yunan kıyılarına büyük bir filo gönderdi.

1827 yılına kadar Türk-Mısır ordusu özellikle Atina’da hâkimiyetini gösterdi. 1827 yılının Ekim ayında İngiliz, Fransız ve Rus birlikleri, Yunanlılara yardım etmek için Osmanlı İmparatorluğu’na karşı savaş açtılar. Türk-Mısır filosunu tahrip ettiler.

Yunan bağımsızlık savaşı Kavalalı Mehmet Ali Paşa’ya ciddi bir maliyet getirdi. Mısır ordusu, 200 gemi ve 30.000 askerini kaybetti.

YENİ HEDEF SURİYE

Yunanistan’daki başarısızlık Kavalalı’nın hırslarını söndürmediği gibi daha da alevlendirdi. Gözünü stratejik bir konumda bulunan ve zengin doğal kaynaklara sahip Suriye’ye dikti. Bu sefer karşısında Osmanlı İmparatorluğu vardı.

Yapılan reformlarla yenilenmiş ve güçlenmiş olan Mısır ordusu Kudüs ve önemli birkaç şehri kolaylıkla ele geçirdi. 1832 Temmuz ayında Anadolu topraklarına girerek Osmanlı Sultanı II. Mahmut’u köşeye sıkıştırdı.

Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın önünde hem Mısır’ın bağımsızlığını elde etme hem de Kuzey Afrika ve Batı Asya’da güçlü bir devlet olma şansı vardı.

II. Mahmut teslim olmadı. Rusya’nın araya girmesiyle barış antlaşması yapıldı.

SAVAŞLARIN MALİYETİ AĞIR OLDU

Bitmeyen bu savaşlar yüzünden Mısır köylüsü, Kavalalı’nın erken dönemlerinde uyguladığı reformlarla gelen avantajlarını kaybetmeye başladı.

1814 yılından 1837 yılına kadar toprak vergisi 7 kattan fazla arttı. Hurma ağacı vergisi, tekne vergisi, gelir vergisi, pazara giriş vergisi, balıkçılık vergisi, hayvancılık vergisi, otel vergisi gibi esrarengiz vergiler toplanmaya başladı.

Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Mısır’da ve işgal edilen topraklarda büyük projeler yapmaya istekliydi. Fakat uzun yıllar devam eden savaşlar nedeniyle Mısır’da ciddi bir işgücünde sıkıntısı baş gösterdi. Sorunu çözmek için çiftçiler yol yapımında, saray inşasında ve askeri projelerde görev almaya zorlandı. Koşullar her geçen gün ağırlaşıyordu.

Hükümet genç erkekleri, askere yazdırmak için askeri birlikler gönderiyordu. Halkın üzerindeki baskı çok geçmeden pasif direnişten ayaklanmaya dönüştü. Suriye, Arabistan, Sudan, Lübnan ve Filistin’de ardı ardına çıkan ayaklanmalar, Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın reformlarının sürdürülebilirliğini zorlaştırmaya başladı.

OSMANLI-MISIR SAVAŞI

1839 yılında İngiltere’nin kışkırtmasıyla Sultan II. Mahmud, Mısır’a savaş açtı. İkinci Mısır-Osmanlı Savaşında Mısır, askeri anlamda daha avantajlıydı. Bu savaşın Kavalalı’yı güçlendirmesinden ve Osmanlı İmparatorluğu’nu çöküşe götürmesinden endişelenen Avrupalı güçler, Mısır’ı kontrol altına almak için güçlerini birleştirdiler. Kavalalı Mehmet Ali Paşa’yı teslim olmaya ve Osmanlı ile Avrupalı güçlerin dayattığı koşullarla antlaşma imzalamaya zorladılar.

Baskı sonuç verdi ve Suriye ve Arap Yarımadası’nda konuşlanmış olan Mısır ordusu birkaç ay sonra evine çekilmek zorunda kaldı. Mısır bir kez daha Osmanlı İmparatorluğu’nun vasal devletine indirgendi. Avrupa devletlerinin yarı kolonisi haline geldi.

BALTALİMANI ANTLAŞMASI VE ÇÖKÜŞ

1838 yılında Osmanlı ve İngiltere arasında imzalanan Balta Limanı Antlaşmasının Mısır’da uygulanmaya başlamasıyla Kavalalı Mehmet Ali Paşa rejiminin sanayi, tarım, ticaret, dış ticaret ve diğer alanlarındaki tekeli kademeli olarak yürürlükten kaldırıldı.

Sonuç olarak bir yandan ucuz yabancı mallar, özellikle İngiliz malları Mısır pazarına girerken, öte yandan Mısır tarım ürünleri ve diğer hammaddeler Avrupalı işadamları tarafından düşük fiyatlarla satın alındı ve Mısır dışına ihraç edildi.

Kavalalı Mehmet Ali Paşa tarafından yapılan ekonomik reformların hızla çökertilmesiyle bir zamanlar hızla gelişen Mısır tekstil endüstrisi küçüldü. Görkemli İskenderiye Tersanesi harap bir onarım atölyesi haline getirildi.

Sürekli savaşlar, kıtlık ve çeşitli vergiler nedeniyle Mısır kırsalının çorak tarım arazilerine dönüşmesi, 1840’lara gelindiğinde Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın reformlarının ölümünü dünyaya ilan ediyordu.

SÖMÜRGECİLERİN İNCE HESABI…

Büyük güçlerin önce destekledikleri Kavalalı Mehmet Ali Paşa’yı sonraki süreçte boğmaya çalışmaları, sömürgeci güçlerin Avrasya ve Afrika’nın merkezinde kendi kontrollerine tabi olmayacak, siyasi açıdan bağımsız ve ekonomik açıdan güçlü bir Mısır İmparatorluğu istemediklerini ortaya koyuyordu.

Böyle bir ülke Osmanlı İmparatorluğu’nun yerini alabilir, sömürgeci güçlerin genişlemesine yeni bir engel oluşturabilirdi.

Eğer Kavalalı Osmanlı hanedanlığını devirebilmiş ve tarihin yazgısını değiştirmiş olsaydı, belki bugün çok başka şeyler konuşuyor olabilirdik.

KAYNAK: Pan, Guang (2013), “Revelations of Muhammad Ali’s Reform for Egyptian National Governance”, Journal of Middle Eastern and Islamic Studies (in Asia) Vol. 7, No. 4, pp. 17-35.

Ressam, karikatürist, seramikçi, şair, sinemacı, senarist ve daha pek çok alanda eserler vermiş çok özel bir sanatçıdır Abidin Dino. Birçok alanda eser vermiş, dönemin zor şartlarına ve bütün engellemelere rağmen yaratıcı kişiliğini eserlerinde gösterebilmiş bir sanatçı ruhtur.

1913 yılında İstanbul’da doğan, çocukluğunu İsviçre’de geçiren bu paşa torununun adını aldığı dedesi Arnavut asıllı Abidin Paşa, II. Abdülhamit’in sarayında silahşor olarak görev yapan, çeşitli valiliklerde bulunan bir devlet adamı ve yazardır. Arnavutça, Arapça, Farsça, Fransızca, Yunanca bilen Abidin Paşa, Mevlânâ’nın Mesnevi’sini Osmanlı Türkçesiyle dilimize kazandırmıştır.

1925’te ailesi ile beraber İstanbul’a döndükten sonra Robert Kolej’de başladığı eğitimini anne ve babasının vefatları nedeniyle devam edemeyen Dino, şair ağabeyinin de desteğiyle sanat çalışmalarına başlar. 1930 yılında çizdiği toplumsal içerikli eleştirel karikatürleri ile dikkat çeker. 1933’de ressam ve heykeltıraş arkadaşları ile beraber D grubunu kurar. Gruptakilerin aksine hiç resim eğitimi almayan Dino, tam bir desen ustası olduğunu kısa sürede gösterir. Kübizm ve Fovizm gibi akımlara yönelen diğer arkadaşlarından farklı bir tarzda, desen ağırlıklı resimler yapar.

Bu arada Türkiye, Cumhuriyetin 10. Yılı dolayısıyla görkemli etkinlikler yapmaya hazırlanmaktadır. Ünlü Sovyet yönetmen Yutkeviç bu amaçla Türkiye’ye çağrılır ve kendisinden “Türkiye’nin Kalbi: Ankara” isminde bir belgesel çekmesi istenir. Belgeselde Ankara’nın başkent olarak on yılda nasıl bir değişim geçirdiği gösterilir.

Resim sanatına büyük ilgi duyan Yutkeviç ile Dino’nun tanışması fazla uzun sürmez. Dino, ünlü Rus yönetmenin daveti üzerine onun dekoratörü olarak çalışmak üzere 1934’te Sovyetler Birliği’ne gider. Leningrad’da üç yıl kalır, Yutkeviç’in yönettiği “Madenciler” filminin sanat yönetmenliği yapar.  Bu arada “Potemkin Zırhlısı”nın ünlü yönetmeni Sergey Ayzenştayn’dan sinema eğitim alır.

Yıllar sonra Dino, final maçının uzatmasında İngiltere Milli takımının attığı, topun çizgiyi geçip geçmediği konusu hâlâ tartışmalı golüyle tarihe geçen 1966 Dünya Kupası’nın belgeselini hazırlar. Her Dünya Kupası öncesi eski dünya kupaları belgesellerinin verildiği TRT’de Halit Kıvanç’ın sunumuyla Abidin Dino’nun yönettiği “Gol” filmi de verilir. Abidin Dino bu belgesel filminde, saha içine yerleştirdiği kameralarla ve yakın çekimlerle, diğer Dünya Kupası belgesellerinden çok farklı bir sinematografi sunar izleyicilere.

1941 yılı Abidin Dino için sürgün yıllarının başlangıcıdır. Üç sene Sovyetler Birliği’nde kalır. Yurda döndükten sonra bir taraftan resim çalışmalarına devam ederken, bir taraftan da Türkiye Komünist Partisi’ne katılır. Siyasi nedenlerden dolayı önce Çorum’un bir ilçesi olan Mecitözü’ne, sonra dönemin başbakanı Şükrü Saraçoğlu’nun özel izni ile Adana’ya sürgün edilir. Zamanında dedesinin vali olduğu Adana’nın, yine dedesinin adını taşıyan Abidinpaşa Caddesini, burada evlendiği eşi Güzin Dino ile beraber arşınlar. Dino’nun Orhan Kemal ve Yaşar Kemal ile yıllar sürecek dostluğu da bereketli Çukurova’nın kalbi olan bu şehirde başlar.

Sürgün yıllarından sonra seramik alanına yönelen Dino, Anadolu’nun kadim çanak çömlek geleneğini modern bir anlayışla sentezler. Seramik çalışmalarında komünizm propagandası yaptığı gerekçesiyle hakkında tutuklama celbi çıkarılır. O esnada İtalya’da bulunan Dino, yurda dönmez ve Paris’e yerleşir.

Dino’nun 1951’de başlayan Paris yılları son derece verimli geçer. Birçok sanatçıyı tanıma fırsatını yakalayan Dino,  ünlü ressam Pablo Picasso ile de bu dönemde tanışır. Picasso’nun işlerini kopya etmekle başlayan dostluğu uzun yıllar devam eder.  Paris’te birçok sergiye katılır. “Uzun Yürüyüş” tablosu başta olmak üzere, resim ve seramik çalışmaları büyük yankı uyandırır.

1950’lerin ortalarında resim tarzı, o yıllarda dünyadaki genel sanat eğilimi olan soyut akıma doğru kayan Dino, kısa bir süre sonra figüratif resme dönüş yapar.

Dino’nun Paris’te bulunduğu dönemde 68 olayları patlak verir. Olayların içinde bizzat yer alarak çizimler yapan ve bunları eylemci öğrencilere dağıtan Dino’nun 68 kuşağı temalı eserleri Sorbonne Üniversitesi’nde sergilenir.

On sekiz yıl sonra Türkiye’ye dönen Dino, gözaltına alınsa da serbest bırakılır. Paris’te yaptığı, İstanbul özlemini yansıtan eserlerden oluşan “Ezbere İstanbul” isimli sergisini açtıktan kısa bir süre sonra Paris’e döner.

Abidin Dino birçok ünlü yazarın kitap kapaklarını da tasarlar. Yaşar Kemal’in “Deniz Küstü”, Pertev Naili Boratav’ın “Türk Masalları” albümleri bunlardandır. Amerikalı ünlü flüt sanatçısı Herbie Mann’in albüm kapaklarını da Dino’nun resimleri süsler.

Resim ve desenlerinde el, yüz ve çiçek temalarını ön plana çıkaran Dino, Fransızca yazdığı “Les Mains (Eller)” kitabına şöyle başlar:

“El, özvarlığın salt imgesidir. Özportredir.”

Dino, John Berger’e İbni Arabi’nin yüz konusundaki şu sözlerini aktarır:

“Âdem’den zamanın sonuna kadar yaşamış ve bir gün yaşayacak olan herkesin yüzünü görüyor ve bir yere kaydediyorum.”

Açtığı sergide resimlerine bakıp “Bu resimdeki mesajınız nedir?” diye soran bir sanatsevere, “Postacı değilim ki mesajım olsun” cevabını veren Abidin Dino’nun kendine özgü bir kişiliği vardır.

Yakın arkadaşlarından Ferit Edgü’nün, şu sözleri, Dino’nun karakter yapısıyla ilgili önemli ipuçları verir:

“Şu soruyla çok sık karşılaştım: ‘Abidin sence büyük bir ressam mıydı?’ Hayır, diye yanıtladım bu soruyu her zaman. Ama eşi olmayan bir insan, bir sanatçıydı.”

Türkiye ve dünya çapında birçok sanatçı ile dostluklar kuran, ortak çalışmalar yürüten Dino’nun Nazım Hikmet’le dostluğu için ayrı bir parantez açmak gerekir.

Nazım’ın “Sesini Kaybeden Şehir” adlı kitabının kapağına desenler çizmesiyle başlayan bu dostluk, büyük şairin vefatına kadar devam eder.

Nazım Hikmet ile Abidin Dino dostluğu hakkında Ferid Edgü’nün yaptığı şu tespitin altını çizmekte de yarar vardır:

“Nazım gibi çok kadınlı aşkların adamı değildi. Nazım, belki de kimi âşıklar gibi, aşka âşıktı. Abidin içinse aşk, Güzin demekti.”

Abidin Dino ile Nazım Hikmet arasındaki dostluğun en güzel örneklerden biri de Nazım’ın “Saman Sarısı” adlı şiirinde geçen “Sen mutluluğun resmini yapabilir misin Abidin” dizesidir. Abidin Dino belki mutluluğun resmini yapmamıştır ama 1993 yılında hayata gözlerini yumduğunda arkasında aşağıdaki dizeleri bırakmıştır:

“Kokusu buram buram tüten

Limanda simit satan çocuklar

Martıların telaşı bambaşka

İşçiler gözler yolunu.

İnebilseydin o vapurdan

Ayağında Varna’nın tozu

Yüreğinde ince bir sızı.

Mavi gözlerinde yanıp tutuşan

Hasretle kucaklayabilseydim

Seninle, bir daha.

Davullar çalsa, zurnalar söyleseydi

Bağrımıza bassaydık seni Nazım,

Yapardım mutluluğun resmini

Başında delikanlı şapkan,

Kolların sıvalı, kavgaya hazır

Bahriyeli adımlarla düşüp yola

Gidebilseydik meserret kahvesine,

İlk karşılaştığımız yere

Ve bir acı kahvemi içseydin.

Anlatsaydık

O günlerden, geçmişten, gelecekten,

Ne günler biterdi,

Ne geceler…

Dinerdi tüm acılar seninle

Bir düş olurdu ayrılığımız,

Anılarda kalan.

Ve dolaşsaydık Türkiye’yi

Bir baştan bir başa.

Yattığımız yerler müze olmuş,

Sürgün şehirler cennet.

İşte o zaman Nazım,

Yapardım mutluluğun resmini

Buna da ne tual yeterdi;

Ne boya…”

Geçenlerde Nazım Hikmet’in gençliğinde Fenerbahçe amigoluğu yaptığını okumuştum. Aslında bu habere çok da şaşırmamalı… Mevzu Fenerbahçe olunca şair, yazar, artist, doktor, mühendis vs. hangi meslekten olursa olsun, insanlar başka bir kimliğe bürünüyor.

Nazım gençliğinde Fenerbahçe amigoluğu yaptı mı, bilmiyorum ama Fenerbahçe “halkın takımı” olduğu için “Kanım biraz Fenerlilere kaynıyor” dediği de biliniyor. Hatta bunu, şu dizesiyle tablolaştırıyor:

“Sporda da olsa halka dayanalım vatandaşlar!

Halka kapılarımızı geniş açalım iki gözüm.”

Fenerbahçe amigoluğu demişken, sarı-lacivert tribünlerde elinde meşalesiyle tezahürat yapan Turgut Uyar’ı anmamak olur mu? Ezeli rekabette Fenerbahçe’nin Galatarasay galibiyetini dizelerine onun kadar açık bir şekilde yansıtan yoktur herhalde:

“Fenerbahçe 3 – 0

Doğu – Batı berabere”

“İkinci Yeni” ekolünün bir başka temsilcisi şair Edip Cansever’in Fenerbahçeliliği de aşikârdır. Hatta tribünlerde coşacak kadar Fenerbahçeli…

Diğer “İkinci Yeni”ciler Ece Ayhan, İlhan Berk ve Cemal Süreya’yı da “kalbi Fenerbahçe için atan şairler” arasında sayabiliriz.

Cemal Süreya’nın “99 Yüz” kitabında geçen şu tespit, tartışmaya açık olsa da dikkat çekicidir:

“Fenerbahçelilik bir dindir, Galatasaraylılık bir tarikat.”

“Ver Lefter’e Yaz Deftere” sloganını sadece Fenerbahçeliler değil bütün sporseverler bilir. Şair-ressam Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun İstanbul Destanı’nda geçen bir mısradır, bu sloganın esin kaynağı. Şu dizeleri yazmak için herhalde büyük Fenerbahçeli olmak gerekir:

“İstanbul deyince aklıma
Stadyum gelir
Kanımın karıştığını duyarım ılık ılık
Memleketimin insanlarına
Daha fazla sokulmak isterim yanlarına
Ben de bağırırım birlikte
Avazım çıktığı kadar
Göğsümü gere gere
Ver Lefter’e / Yaz deftere!”

Sarı Lacivert şairler listesini daha da uzatmak mümkün… İsmet Özel, Murathan Mungan, İlhan Berk ve daha niceleri… Görüldüğü gibi, Fenerbahçe şiirin de şampiyonu…

Fenerbahçe’nin büyüklüğü, kazandığı kupa ve şampiyonluklarla ilgili değildir sadece. Büyük Fenerbahçe anıtı, sağlam bir kültürel kimlik kaidesi üzerinde yükselir. Halkın takımı Fenerbahçe, Cumhuriyet’imizin önemli izdüşümlerinden biridir. Fenerbahçe Cumhuriyet’tir.

Fenerbahçe’nin büyüklüğü, toplumun her alanında yarattığı sinerjinin yanı sıra, sanat ve siyasete verdiği yönle de kendini gösterir.

“Fenerbahçelilik Ruhu”, diğer pek çok alanda olduğu gibi, Sarı Lacivert şairlerin dizelerinde kanat çırpmaya devam edecek; çırpınan kanatların güçlü rüzgârı, Sarı Lacivert bayrağımızı ebediyen dalgalandıracaktır. Halkımızın sporda atan nabzı olan Fenerbahçe, büyüklüğünü daima koruyacaktır.

İkinci Abdülhamid döneminin güçlü muhalefet cephesi Genç Osmanlılar Cemiyeti’nin Ali Suavi ile birlikte en önemli iki temsilcisinden biri olan Namık Kemal, yaptığı sert muhalefetin mükâfatı olarak yurt dışına çıkmak zorunda kalınca ilk adresi Paris olmuş, hemen ardından Londra’ya uzanmıştı yolu…

Charles Dickens’ın “İki Şehrin Hikâyesi” isimli başyapıtının başrolündeki bu iki şehirden de etkilenmişti. Ancak Londra’nın yeri bir başkaydı. Hatta göğüs kafesini hınçlı bir volkan gibi fokurdatan vatan ve hürriyet sevgisinin bu şehirde hayat bulduğu bile söylenebilirdi. Köklü İngiliz demokrasisinden oldukça etkilenen Namık Kemal’in Londra yıllarında kaleme aldığı meşhur Hürriyet Kasidesi, tüm benliğini kaplayan hürriyet ateşinden kopan kıvılcımların ışıltısı değil miydi?

1868 yılında İngiltere’de yaşanan falaka ve aleni idam cezasının kaldırılması, medeni kanunun dini otoritenin etkisinden kurtarılması gibi olaylar Londra’ya duyduğu aşkı daha da alevlendirirken, dönemin başbakanı Disraeli’nin politikalarına duyduğu sempati hayranlık düzeyine yükselmişti.

Tüm diğer Genç Osmanlılar gibi Namık Kemal de milliyetçilikten ziyade Osmanlıcıydı; millet sevgisinin odağında ise vatan kavramı vardı. Her milliyetten insanın bir arada barış, huzur ve kardeşlik içinde yaşayabildiği bir vatandı hayalini kurduğu… Osmanlı teb’asını oluşturan etnik topluluklar arasında İslam’ın hoşgörü bayrağı altında tam bir fikir beraberliği kurulabilirse, hayran kaldığı İngiltere gibi ileri bir toplum düzenine ulaşılabilirdi…

İdealist insanların hali bir başkadır. Başkalarına çılgınlık gibi gelen şeyler onlar için sıradandır…

Nitekim Namık Kemal’in vatan sevgisi o kadar ağır bastı ki, hürriyetinden vazgeçip, her türlü riski göze alarak vatanına hizmet için payitahta umutla döndü…

Londra yıllarında iyice olgunlaşan vatan ve hürriyet duyguları, meyvelerini çok geçmeden vermeye başladı. Ömrünün son demlerine kadar vatan ve hürriyetten başka, uğruna kaside yazılacak değer bulamadı.

Ancak öylesine yürekten ve öylesine etkili yazdı ki, sonraki yıllarda birçok yazar ve şair onu kendine rehber edindi.

“Biz, millî hudutlarımız dâhilinde hür ve müstakil yaşamaktan başka bir şey istemiyoruz”, “Millî hudut dâhilinde vatan bir bütündür”, “Hürriyet ve bağımsızlık benim karakterimdir” diyen Atatürk’ün, Nâmık Kemal’i “Türk milletinin yüzyıllardan beri beklediği sesi” olarak nitelendirmesini de bu kapsamda değerlendirmek gerekir.

13 Ocak 1921’de Büyük Millet Meclisi kürsüsünden milletvekillerine umut ve heybetle hitap eden Atatürk’ün okuduğu şu dizeler de Namık Kemal’e aitti:

“Vatanın bağrına düşman dayadı hançerini,

Yok mudur kurtaracak bahtı kare maderini.

İşte ben de bu kürsüden, bu Meclisin Başkanı sıfatıyla, Heyetinizi teşkil eden bütün milletvekilleri namına ve bütün millet namına diyorum ki;

Vatanın bağrına düşman dayasın hançerini,

Bulunur kurtaracak bahtı kare maderini.”

Namık Kemal’in Londra’da bulunduğu yıllarda müdavimi olduğu “Pavilion” isimli bir bar vardı. Bu bar, daha sonra Osmanlı – Rus Savaşında beklenmedik önemli bir rol oynayacaktı. 1878 yılında Pavilion’da söylenen bir şarkı halkı galeyana getirmiş, İngiltere’nin Ege denizine bir donanma göndererek Ruslara karşı Osmanlı’nın yanında olmasını sağlamıştı. G. W. Hunt isimli bir İngiliz’in bestelediği şarkıyı Macdermott isimli şarkıcı okumuş, halkı coşturmuştu. Şarkının nakaratları şöyleydi:

“Harpte bezimiz yok ama istersek vallahi,

Gemimiz var, askerimiz var, paramız da var yani…”

Halk o kadar coşmuştu ki, Macdermott şarkıyı defalarca söylemek zorunda kalmıştı. Ona coşkuyla eşlik eden halk, bardan taşarak Londra sokaklarını inletmişti. Şarkının yarattığı atmosfer sonucunda Hariciye Nazırı ertesi akşam bizzat Pavilion’a gelerek şarkıyı dinlemişti. Le Figaro’da söz ve notaları yayınlanan şarkı sayesinde, Rusların Osmanlı’yı işgal ihtimali İngiliz kamuoyunda ses bulmaya başlamıştı. Duruma seyirci kalamayan İngiliz Hükümeti politikasını değiştirmiş; ilk mağlubiyetini yıllar sonra Çanakkale’de tadacak olan yenilmez armada Britanya Donanmasını boğazlara göndermişti. Londra’nın bu kararlı tutumu karşısında Ruslar çekilmek zorunda kalmıştı. Tabii uluslararası ilişkilerde hiçbir şey karşılıksız olmadı; Kıbrıs adası 92.000 altın karşılığında İngiltere’ye kiralanmıştı. Rus işgali önlenmişti ancak Kıbrıs’ın kopma süreci de böylece başladı.

İngiliz müzik ve siyaset tarihine geçen, nakaratı olan “vallahi” ile İngilizceye “by jingo” kelimesini kazandıran bu şarkı, elbette ki Namık Kemal’i de uzaktan uzağa heyecanlandırmış olmalıydı…

Şarkının etkisi bununla sınırlı kalmadı: Londra’da bir köşkte yaşayan Lady Charlemont, Türk-Rus savaşında yaralanan veya hastalanan Türklerin tedavisi için büyük hizmetlerde bulundu. Rus aleyhtarı ve Türk taraftarı toplantılara da destek veren Lady Charlemont’un Cantebury’de düzenlediği bir eğlencenin tüm hasılatı da Türk yaralıların tedavisi için kullanıldı.

İngiltere’de bu gelişmeler yaşanırken, o günlerde Midilli Adasında sürgünde bulunan Namık Kemal, vatanın hazin durumu üzerine şiirler yazıyordu…

“Âmâlimiz efkârımız ikbâl-i vatandır

Serhaddimize kal´a bizim hâk-i bendedir

Osmanlılarız ziynetimiz kanlı kefendir

Gavgâda şehadetle bütün kâm alırız biz

Osmanlılarız can verir nâm alırız biz

***

Kan ile kılıçtır görünen bayrağımızda

Can korkusu geçmez ovamızda dağımızda

Her gûşede bir şîr yatar toprağımızda

Gavgâda şehadetle bütün kâm alırız biz

Osmanlılarız can verir nâm alırız biz

***

Top patlasın ateşleri etrafa saçılsın

Cennet kapusu can veren ihvâna açılsın

Dünyada ne bulduk ki ölümden de kaçılsın

Gavgâda şehadetle bütün kâm alırız biz

Osmanlılarız can verir nâm alırız biz…”